ابوعبدالله محمد بن محمد ابن‌حاج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن حاج فقیه مالکی در
قرن هشتم بود.
اِبْن‌ِ حاج، ابوعبدالله
محمد بن محمد بن محمد عبدری فاسی (د ۲۰ جمادی الاول ۷۳۷ق/۲۵ دسامبر ۱۳۳۶م)،
فقیه
مالکی .با توجه به اینکه مدت زندگی او را بیش از ۸۰ سال نوشته‌اند،
می‌توان
تولد او را در حدود ۶۵۷ق تخمین زد.
ابن حاج در آغاز از علمای
فاس دانش آموخت، آنگاه به
قاهره رفت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید.
وی پس از عمری دراز، در
قاهره درگذشت و در
قرافه (در نزدیکی قاهره) به
خاک سپرده شد.
ابن حاج شاگرد نزدیک
ابومحمد عبدالله بن ابی جمره بوده و از او و دیگر
مشایخ صوفیه تعالیم آنان را فرا گرفته است.
حجوی حتی او را صاحب طریقه‌ای‌مشهور در
تصوف دانسته است.
ابن قاضی مکناسی نیز به صوفی بودن او تصریح کرده است.
از دیگر مشایخ ابن حاج می‌توان
تقی‌الدین عبید اسعردی را ذکر کرد که نزد او
موطأ مالک را به
روایت یحیی بن یحیی فراگرفته است.
از شاگردان و راویان وی نیز می‌توان از
محمد بن رافع سلامی یاد کرد.
۱- المدخل تنمیة الاعمال بتحسین النیات و التنبیه علی بعض البدع و العوائد التی انتحلت و بیان شناعتها و قبحها، نام دیگر این اثر مدخل الشرع الشریف علی المذاهب الاربعة است که ظاهراً تألیف آن را در ۷۳۲ق/۱۳۳۲م به پایان آورده است.
وی در این کتاب بسیاری از
بدعتهایی را که از
منکرات
مسلمه و برخی دیگر را که از شبهات می‌دانسته و در میان مردم در عصر ممالیک رایج بوده،
نقد کرده است.
او در این اثر خود پاره‌ای مسائل فقهی، اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی را از چگونگی پوشش زنان، آداب غذاخوردن، اعیاد و ایام سوگواری، مسائل
حسبه ،
حدود و
تعزیرات ، مناسبات اقتصادی و مالی میان مردم و جز آن مورد بررسی قرار داده است.
شهرت عمده ابن حاج در واقع مرهون تألیف کتاب المدخل و مخالفتهای وی با بدعتهاست.
این کتاب، نخست در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م در
اسکندریه به چاپ رسیده و بعدها به کرات از جمله در ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م در قاهره در ۴ جلد تجدید چاپ شده است؛
۲-
شموس الانوار و کنوز الاسرار ، در
علم حروف .
چاپ اول آن در ۱۲۹۷ق در مصر انجام گرفته و بعدها نیز در ۱۳۲۹ق تجدید چاپ شده است.
بلوغ القصد و المنی فی خواص اسماء الله الحسنی . زرکلی از وجود نسخه آن خبر داده است.
(۱)
محمد ابن حاج، المدخل، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۲)
احمد ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۳)
محمد ابن
رافع، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۴) ابراهیم ابن فرحون، الدیباج المذهب، به کوشش عباس
بن شقرون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۵) بوبکر ابن
احمد ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیه، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۶)
احمد ابن قاضی مکناسی، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
(۷)
احمد ابن قاضی مکناسی، درة الحجال، به کوشش
محمد الاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۸) عمر
بن علی ابن ملقن، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریبة، قاهره، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۹) بغدادی، ایضاح الکنون.
(۱۰) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۱۱)
محمد حجوی، الفکر السامی، به کوشش عبدالعزیز
بن عبدالفتاح القاری، مدینه، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م.
(۱۲) زرکلی، اعلام.
(۱۳)
محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۱۴)
احمد مقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول الملوک، به کوشش
محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۴۲م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حاج»، ج۳، ص۱۰۶۶. zwnj;، ج۱، ص۳، قاهرهmistakespan class=zwnj; کرات
