• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالزناد عبدالله بن ذکوان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبوالزَّناد، عبدالله بن ذکوان (د ۱۷ رمضان ۱۳۰ ق/ ۲۰ مة ۷۴۸م)، از تابعین مدینه .


کنیه وی در اصل ابوعبدالرحمن بوده است.
[۱] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
به گفته خود ابوالزناد، اصل خاندان وی به قبیله هَمدان بازمی گردد
[۲] ابن قتیبه، ‌ عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۴۶۵، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۹م.    
و از آن‌جا که با رمله همسر عثمان ، نسبت ولاء داشت و نزد خاندان عثمان تولد و پرورش یافته بود، او را مولی آل عثمان نیز خوانده‌اند.
[۳] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴] بخاری، محمد بن اسماعیل، ج۱، ص۸۳، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/ ۱۹۵۸م.
[۵] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۷، ص۸۳، بولاق، ۱۲۸۵ق.
با توجه به این‌که واقدی درگذشت او را در ۶۶ سالگی یاد کرده،
[۶] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹ـ ۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۷] ابن عساکر، ج۹، ص۱۸۲، (در ۶۴ سالگی) علی بن حسن، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
می توان تولد او را در حدود ۶۵ ق/ ۶۸۵م دانست.
[۸] ذهبی، محمد بن احمد، ج۵، ص۴۴۵، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.


ابوالزناد پیش از به خلافت رسیدن عمربن عبدالعزیز ، مدتی کاتب یحیی بن حکم بن ابی العاص والی مدینه بود.
[۹] جهشیاری، محمد بن عبدوس، ج۱، ص۱۳، الوزراء و الکتاب، قاهره، ۱۳۵۷م.
در ۹۹ ق از سوی عمربن عبدالعزیز به ولایت خراج کوفه گمارده شد
[۱۰] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸ـ۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و این امر باعث گردید که مورد نکوهش مالک بن انس قرار گیرد
[۱۱] یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۷۲، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۲] یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۱۵۷، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
ابن سعد از تصدی خراج مدینه توسط ابوالزناد هم سخن گفته است.
[۱۳] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
همچنین از گفتار ابن عساکر استنباط می‌شود که او دوباره به دعوت هشام بن عبدالملک و ولید بن یزید ، به شام رفته است.
[۱۴] ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۷۸، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
[۱۵] ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۸۳، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
[۱۶] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۶، ص۱۰۶، بولاق، ۱۲۸۵ق.


در میان مشایخ ابوالزناد گروهی از مشاهیر تابعین دیده می‌شوند که در آن میان به خصوص باید از فقهای سبعه مدینه: سعید بن مسیب ، عروة بن زید ، قاسم بن محمد ، ابوبکر بن عبدالرحمن ، خارجه بن زید ، عبیدالله بن عبدالله بن عتبه و سلیمان بن یسار یاد کرد
[۱۷] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۸] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
از دیگر مشایخ او می‌توان به عبدالرحمن بن هرمز اعرج ـ که از وی بسیار روایت کرده ـ، عامر شعبی و ابان و عمرو پسران عثمان بن عفان اشاره کرد.
[۱۹] مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۲، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.


همچنین گفته شده که ابوالزناد مدتی صحبت امام زین العابدین علیه‌السلام را درک کرده
[۲۰] طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۹۶، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
و احادیث وی از آن امام در برخی از صحاح وارد شده است.
[۲۱] مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۲، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.


در میان راویان و شاگردان وی نیز به جمعی از محدثان و فقیهان سرشناس برمی خوریم: مالک بن انس ،
[۲۲] مالک بن انس، الموطأ، ج۲، ص۶۴۳، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
سفیان ثوری ، سفیان بن عیینه ، سلیمان اعمش ، صالح بن کیسان ، عبدالله بن جعفر مدینی ، لیث بن سعد ، محمد بن اسحاق و موسی بن عقبه و نیز فرزنداش عبدالرحمن ابن ابی الزناد .
[۲۳] مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۳، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.


از نظر رجالی گرچه برخی چون مالک و بیعه او را مورد انتقاد قرار می‌دادند
[۲۴] یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۷۲، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
، اما رجال شناسانی چون ابن سعد ، یحیی بن معین ، احمد بن حنبل ، ابو حاتم رازی و عجلی او را ثقه خوانده‌اند
[۲۵] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۲۶] یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۲۷] ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ج۲، ص۴۹، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق.
[۲۸] عجلی، احمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۵۴، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ ق/ ۱۹۸۴م.
[۲۹] ابن حبان، محمد، ج۷، ص۶، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
[۳۰] ابن عدی، ‌عبدالله بن احمد، ج‌۴، ص۱۴۵۰، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ‌۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۳۱] ابن شاهین، عمر بن احمد، ج۱، ص۱۸۷، تاریه اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
و این‌که روایات او در صحاح سته وارد شده، نشانه‌ای بر اعتبار او در حدیث به شمار می‌رود.

ابوالرزناد در مدینه از منزلت والایی برخوردار بود و در حلقه درس او در مسجد النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله دانش پژوهان زیادی گرد می‌آمدند تا در زمینه‌های مختلف به ویژه فقه و حدیث از او بهره گیرند،
[۳۲] ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ج۲، ص۵۰، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق.
اما به دلایلی که به درستی روشن نیست، اینان به تدریج او را ترک کردند و به رقیبش ربیعه گرایش یافتند.
[۳۳] ابن عدی، ‌عبدالله بن احمد، ج‌۴، ص۱۴۵۰، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ‌۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۳۴] ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۸۵، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
ابوالزناد به عنوان یکی از فقهای سرشناس مدینه شناخته می‌شد
[۳۵] ابن حبان، محمد، ج۷، ص۷، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
و در منابع به نظرات فقهی او توجه شده است.
[۳۶] مروزی، محمد بن نصر، اختلاف العلماء، به کوشش صبحی سامرایی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
[۳۷] ابن زنجویه، حمید، ج۲، ص۶۵۶، الاموال، ‌ به کوشش شاکر ذیب فیاض، ریاض، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
[۳۸] ابن زنجویه، حمید، ج۳، ص۱۰۴۷، الاموال، ‌ به کوشش شاکر ذیب فیاض، ریاض، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.


گفتنی است که ابوالزناد در ۱۰۶ق، به دستور هشام بن عبدالملک در آستانه سفرش به مدینه ، کتابی در زمینه سنن حج به رشته تحریر درآورده بود که اثری از آن در دست نیست.
[۳۹] طبری، تاریخ، ج۷، ص۳۵ ـ ۳۶.
ابوالزناد به روایت اخبار تاریخی نیز اهتمام داشته و این دسته روایات وی مورد استفاده مورخانی چون واقدی در مغازی
[۴۰] واقدی، محمد، ج۱، ص۶۹، کتاب المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
و بلاذری در انساب الاشراف
[۴۱] بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۲۰۳، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
قرار گرفته است.

(۱) ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق.
(۲) ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
(۳) ابن زنجویه، حمید، الاموال، ‌ به کوشش شاکر ذیب فیاض، ریاض، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۴) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۵) ابن شاهین، عمر بن احمد، تاریه اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۶) ابن عدی، ‌عبدالله بن احمد، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ‌۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۷) ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
(۸) ابن قتیبه، ‌ عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۹م.
(۹) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۲۸۵ق.
(۱۰) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/ ۱۹۵۸م.
(۱۱) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۱۲) جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، قاهره، ۱۳۵۷م.
(۱۳) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۴) طبری، تاریخ.
(۱۵) طوسی، محمد بن حسن، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
(۱۶) عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ ق/ ۱۹۸۴م.
(۱۷) مالک بن انس، الموطأ، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۱۸) مروزی، محمد بن نصر، اختلاف العلماء، به کوشش صبحی سامرایی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۱۹) مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۲۰) واقدی، محمد، کتاب المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
(۲۱) یحیی بن معین، معرفه الرجال، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.

۱. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲. ↑ ابن قتیبه، ‌ عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۴۶۵، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۹م.    
۳. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، ج۱، ص۸۳، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/ ۱۹۵۸م.
۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۷، ص۸۳، بولاق، ۱۲۸۵ق.
۶. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹ـ ۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۷. ↑ ابن عساکر، ج۹، ص۱۸۲، (در ۶۴ سالگی) علی بن حسن، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، ج۵، ص۴۴۵، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۹. ↑ جهشیاری، محمد بن عبدوس، ج۱، ص۱۳، الوزراء و الکتاب، قاهره، ۱۳۵۷م.
۱۰. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۸ـ۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۱. ↑ یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۷۲، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۱۲. ↑ یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۱۵۷، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۱۳. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۷۸، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
۱۵. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۸۳، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
۱۶. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۶، ص۱۰۶، بولاق، ۱۲۸۵ق.
۱۷. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۸. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۱۹، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۹. ↑ مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۲، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۲۰. ↑ طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۹۶، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
۲۱. ↑ مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۲، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۲۲. ↑ مالک بن انس، الموطأ، ج۲، ص۶۴۳، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۲۳. ↑ مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۹، ص۸۳، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۲۴. ↑ یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۷۲، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۲۵. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۲۰، الطبقات الکبری، القسم المتمم، به کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲۶. ↑ یحیی بن معین، معرفه الرجال، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد کامل قصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۲۷. ↑ ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ج۲، ص۴۹، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق.
۲۸. ↑ عجلی، احمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۵۴، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ ق/ ۱۹۸۴م.
۲۹. ↑ ابن حبان، محمد، ج۷، ص۶، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
۳۰. ↑ ابن عدی، ‌عبدالله بن احمد، ج‌۴، ص۱۴۵۰، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ‌۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۳۱. ↑ ابن شاهین، عمر بن احمد، ج۱، ص۱۸۷، تاریه اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳۲. ↑ ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ج۲، ص۵۰، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق.
۳۳. ↑ ابن عدی، ‌عبدالله بن احمد، ج‌۴، ص۱۴۵۰، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ‌۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۳۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، ج۹، ص۱۸۵، تاریخ مدینـه دمشق، عمان، دارالبشیر.
۳۵. ↑ ابن حبان، محمد، ج۷، ص۷، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
۳۶. ↑ مروزی، محمد بن نصر، اختلاف العلماء، به کوشش صبحی سامرایی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳۷. ↑ ابن زنجویه، حمید، ج۲، ص۶۵۶، الاموال، ‌ به کوشش شاکر ذیب فیاض، ریاض، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳۸. ↑ ابن زنجویه، حمید، ج۳، ص۱۰۴۷، الاموال، ‌ به کوشش شاکر ذیب فیاض، ریاض، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳۹. ↑ طبری، تاریخ، ج۷، ص۳۵ ـ ۳۶.
۴۰. ↑ واقدی، محمد، ج۱، ص۶۹، کتاب المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۴۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۲۰۳، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالزناد»، ج۵، شماره۲۱۸۶.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام سجاد | تابعین | درگذشتگان سال ۱۳۱ (قمری) | راویان حدیث | رجال
جعبه ابزار