ابراهیم کازرونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْراهیم‌ِ کازِرونی، میرزا محمد (ح ۱۱۸۰-۱۲۶۰ق/۱۷۶۶- ۱۸۴۴م) پسر میرزا اسماعیل متخلص به نادری،
شاعر،
عارف،
پزشک و
مداح محمدشاه قاجار.
اجداد ابراهیم کازرونی از
سادات عالی مقام کازرون بودند، ابراهیم نیز در هیمن شهر متولد شد.
در جوانی به
شیراز آمد و به
تحصیل علوم پرداخت
و پزشکی را نزد عمّش میرزا مرتضی معروف به مسیحای زمان و متخلص به مسیح
که حکیم‌باشی دربار شاهان
زندیّه بود، فرا گرفت.
به گفته
هدایت، ابراهیم همراه پدرش روانه
عتبات شده و چندی نیز در آن ناحیه به فراگیری دانش مشغول بوده است،
امّا
فسایی اشاره‌ای به سفر وی به عتبات ندارد.
ابراهیم در ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م همراه محمد نبی خان
شیرازی، متخلص به فطرت و
سفیر (۱۱۸۳-۱۲۳۰ق/۱۷۶۹- ۱۸۱۵م)، که به سفارت
ایران در
هندوستان منصوب شده بود، به این کشور عزیمت کرد و پس از کسب
ثروت فراوان (احتمالاً در اواخر ۱۲۲۱ق/۱۸۰۶م) به
شیراز بازگشت.
پس از جلوس محمدشاه (۱۲۵۰ق/۱۸۳۴م)، ابراهیم به سبب آگاهی داشتن از اوضاع مناطق جنوبی ایران، مأمور شد که سفری بدین نواحی کرده، کتابچه‌ای به منظور شناخت بنادر و
جزایر خلیج فارس تهیه کند.
به نظر می‌رسد که این
سفر در ۱۲۵۳ق/۱۸۳۷م به پایان رسیده باشد، زیرا ابراهیم در مقدمه همین کتابچه از سال مذکور به عنوان زمان حاضر یاد می‌کند.
وی - ظاهراً از طرف محمدشاه - مأموریتی نیز در کازرون داشته است.
وی از آغاز عمر به مصاحبت
اهل ذوق و
سلوک رغبت تمام داشت و در
شیراز سیر و سلوک عرفانی خویش را در خدمت
میرزا ابوالقاسم شیرازی ادامه داد.
ابراهیم سفری نیز به
مکه کرد که تاریخ آن معلوم نیست.
تاریخ
مرگ ابراهیم به درستی معلوم نیست.
فسایی سن‌ّ او را بیش از ۸۰ سال و مرگش را در ۱۲۶۰ق
و
فرصت الدوله آن را در ۱۲۵۸ق می‌داند،
اما هدایت در پایان ریاض العارفین، قطعه‌ای را از ابراهیم، به مناسبت ختم کتاب خود نقل می‌کند
که نشان می‌دهد وی در ۱۲۶۰ق زنده بوده است و نیز در مجمع الفصحا که تألیف آن در ۱۲۸۴ق/۱۸۶۷م به پایان رسیده است، در ذکر احوال ابراهیم گوید وی چند سالی است که
رحلت کرده است،
ولی سال مرگ را معلوم نمی‌کند.
بنا بر آن‌چه یاد شد می‌توان گفت که ابراهیم کازرونی در اواخر سال ۱۲۶۰ق و یا اندکی پس از آن (در
شیراز) در گذشته است.
ابراهیم کازرونی
اشعار فراوانی در انواع
قصیده،
غزل،
ترجیع‌بند و
مثنوی داشته و به گفته
فرصت، دیوانی از اشعار خویش نیز فراهم آورده بوده است.
هدایت (معاصر و مصاحب او)، گوید که وی در جمع‌آوری و ضبط اشعار خود بی‌مبالات بوده، از این رو بسیاری از آثارش مفقود شده و آن‌چه باقی مانده نیز تنظیم و ترتیب نیافته است، ولی بغدادی در هدیة العارفین
و
آقابزرگ در
طبقات و نیز در
الذریعه دیوان اشعاری را از او ذکر می‌کنند، و چنین به نظر می‌رسد که بعد از وفاتش آن را ترتیب داده‌اند.
ابراهیم چند مثنوی به نام‌های گلستان خلیل، مشرق الاشراق، شایق و مشتاق، انفس و آفاق، منهج العشّاق و چهل صباح سروده که گزیده‌هایی از آن‌ها را هدایت در ریاض العارفین نقل کرده است و همو گوید که برخی از مثنوی‌های وی ناتمام بوده است.
فرصت الدوله، بعضی از مثنوی‌ها را در کازرون دیده است.
اما دیوان بیگی که پیش از
فرصت الدوله می‌زیسته، هیچ یک از آن‌ها را خود ندیده است.
آقابزرگ و بغدادی، تنها به ذکر نام مثنوی‌های ابراهیم (ظاهراً از روی نوشته هدایت) اکتفا کرده‌اند.
ابراهیم
شاعری متوسط و شعرش عاری از قوّت و انسجام و گاهی ضعیف است و مضامین بدیع در آن به
ندرت دیده می‌شود.
اثر دیگر ابراهیم کازرونی، چنان‌که اشاره شد، تاریخ
بنادر و
جزایر خلیج فارس است که چاپ شده است.
(۱) آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة.
(۲) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، نجف ۱۹۵۴م.
(۳) بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکنون، استانبول، ۱۹۴۵م.
(۴) بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیةالعارفین، استانبول، ۱۹۵۱م.
(۵) دیوان بیگی
شیرازی، احمد، حدیقةالشعرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۶) فسایی، میرزا حسن، فارسنامة ناصری، تهران، ۱۳۱۳ش.
(۷)
فرصت الدولة شیرازی، محمد نصیر، آثار عجم، بمبئی، ۱۳۱۴ق.
(۸) کازرونی، ابراهیم، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۹) هدایت، رضاقلی خان، ریاض العارفین، به کوشش مهر علی گرکانی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۱۰) هدایت، رضاقلی خان، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهرمصفا، تهران، ۱۳۴۰-۱۳۴۷ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم کازرونی»، ج۲، ص۷۱۱.
