• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آغاز و انجام‌ (خواجه نصیر طوسی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«آغاز و انجام»، عنوان شماری از رساله‌ها و کتاب‌های کلامی و عرفانی و علمی به زبان فارسی ، نوشته تنی چند از دانشوران ایرانی، بیشتر شیعی، می‌باشد.



یکی از این دانشوران که ذیل این عنوان اثری پدید آورده، خواجه نصیر الدین طوسی است. اثر او رساله مختصر و فشرده‌ای در باب مبدا و معاد است که در آن اصول عقاید اسلامی را به روش عرفانی- فلسفی، تاویل کرده است و در طرح و بیان عقاید خویش، تا حدی به فلسفه اسماعیلی و روش باطنی نظر دارد. او، این رساله را به درخواست دوستی عزیز که جویای دانستن احوال آخرت بوده، تالیف کرده و خود، آن را «تذکرة» نامیده است.


این کتاب، دارای ۲۰ فصل است و در پایان آن، تعلیقات آیة الله حسن زاده آملی ، مشتمل بر یک مقدمه، مدخل، پیش گفتار و توضیحاتی که مربوط به هر کدام از فصل‌های بیست گانه کتاب است، ذکر شده است. آغاز و انجام‌،


فهرست مطالب مطرح شده در کتاب، عبارت است از: صفت آخرت و ذکر سالکانش و اسباب اعراض مردمان در جهان از آن و آفات آن اعراض؛ اشاره به مبدا و معاد و آمدن از فطرت اولی و رسیدن به آن جا و ذکر شب قدر و روز قیامت ؛ اشاره به هر دو جهان و ذکر مراتب مردم در این جهان و آن جهان؛ اشاره به مکان و زمان آخرت؛ اشاره به حشر خلایق؛ ذکر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذکر بهشت و دوزخ ؛ اشاره به صراط ؛ اشاره به صحایف اعمال و کرام الکاتبین و نزول ملائکه و شیاطین به نیکان و بدان؛ اشاره به ثواب و به حساب و طبقات اهل حساب؛ اشاره به وزن اعمال و ذکر میزان ؛ درنوردیدن آسمان‌ها؛ دمیدن در صور و تبدیل زمین و آسمان ؛ احوال روز رستاخیز و وقوف خلق به عرصات؛ درهای بهشت و دوزخ؛ زبانیه دوزخ ؛ جوی‌های بهشت؛ خازن بهشت و دوزخ؛ درخت‌های زقوم و طوبی ؛ حور العین ؛ ثواب و عقاب و عدل .
تفصیل پاره‌ای از مطالب فوق: راه آخرت، آشکار است و پیمودنش آسان، چون مردم از همان جا آمده‌اند، بنا بر این، آنچه دیدنی یا شنیدنی است، یک بار دیده و شنیده‌اند، ولی فراموش کرده‌اند...
سبب روی گردانی مردم از آخرت، سه چیز است: ۱. شوائب طبیعت، مانند شهوت و غضب و توابع آن از قبیل حب جاه و مال و غیر آن؛ ۲. وساوس عادت ، مانند تسویلات نفس اماره و... ؛ ۳. نوامیس امثله، مانند تقلید جاهلان عالم نما و...
ثواب از فضل خداست و عقاب از عدل او، بدین سبب، «من جاء بالحسنة فله خیر منها و من جاء بالسیئة فلا یجزی الذین عملوا السیئات الا ما کانوا یعملون» «هر کس کار نیکو کند، پاداشش به از آن است و هر کس کار بد کند، بدکاران را جز آنچه می‌کردند، کیفر ندهند.» ...
گفتاری از علامه حسن زاده آملی (در بخش تعلیقات رساله حاضر): «آغاز و انجام»، یکی از مآخذ و مصادر علمی حکمت متعالیه ملا صدراست و در چندین فصل موقف هفتم الهیات اسفار و نیز در اکثر فصول باب یازدهم نفس اسفار، نظر به مطالب این رساله دارد... کیف کان، در این رساله، در واقع سخن از شرح حال انسان ، در هر عالم است جز آن که در فصل دوم و هفدهم و برخی از مواضع دیگر در اثنای سخن، به اختصار و ایجاز از آغاز؛ یعنی مبدا تعالی و آمدن انسان از فطرت اولی اشارتی رفته است، نه بدان نحو که مثلا در مبدا و معاد شیخ رئیس و مولی صدرا از مبدا بحث می‌شود، لذا سزاوار است که این رساله را یکی از رسائل در معرفت نفس؛ یعنی روان شناسی بشناسیم و بدانیم.


این کتاب، دارای نسخ خطی فراوانی است که در کتاب خانه موزه بریتانیا و نیز کتاب خانه‌های ایران ( تهران ، مشهد ، همدان ، قم ) و پاکستان و مصر نگه داری می‌گردد.
نسخه‌ای از آن در دانشگاه تهران، به شماره ۲۴۰۱، موجود است.
نسخه حاضر در برنامه، با مقدمه و شرح و تعلیقات آیة الله حسن حسن زاده آملی در قطع رقعی با جلد شومیز در ۲۳۲ صفحه برای بار چهارم در سال ۱۳۷۴ ش، توسط «سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» ایران ، منتشر شده است.


۱. قصص/سوره۲۸، آیه۴۲.    




نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.




جعبه ابزار