آداب تجارت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجارت،
خرید و فروش و تصرف در اصل
سرمایه برای دستیابی به سود است.
در
قرآن کریم برخی از
آداب تجارت از جمله یاد خدا هنگام
تجارت، گواه
و شاهدگرفتن در هنگام
معامله و غافل نشدن از
نماز و پرداخت
زکات، بیان شده است.
از
آیه ۱۰
سوره جمعه فضیلت
یاد خدا، در زمان
کسب و تجارت قابل استفاده است:
«فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله
و اذکروا الله کثیرا...؛
و چون نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید
و فضل
خدا را جویا شوید
و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.»
برخی
مفسران معتقدند: «وابتغوا من فضل الله»
کسب درآمد به وسیله
تجارت و مانند آن است
و یکی از احتمالات در جمله «واذکروا الله» یاد خداوند به هنگام
تجارت است.
غافل نشدن از
اقامه نماز و پرداخت
زکات به هنگام
تجارت، از صفات مردان خدا است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله
و اقام الصلوة
و ایتاء الزکوة...؛
مردانی که نه
تجارت و نه داد
و ستدی آنان را از یاد خدا
و برپا داشتن نماز
و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد
و از روزی که دل‌ها
و دیده‌ها در آن زیر
و رو می‌شود می‌هراسند.»
ذکر این نکته نیز لازم است که در این
آیه هم (
تجارت) آمده است
و هم (
بیع) با اینکه به نظر می‌رسد هر دو یک معنی داشته باشد، ولی ممکن است تفاوت این دو از این نظر باشد که
تجارت اشاره به یک کار مستمر
و مداوم است، ولی بیع برای یک مرحله
و به صورت گذرا است.
توجه به این امر نیز ضروری است که نمی‌فرماید آنها مردانی هستند که به سوی
تجارت و بیع نمی‌روند بلکه می‌گوید
تجارت و بیع آنها را از
یاد خدا و بر پاداشتن نماز
و ادای زکات غافل نمی‌کند.
آنها پیوسته از
روز قیامت و دادگاه
عدل پروردگار که از شدت وحشتش دل‌ها
و چشم‌ها در آن دگرگون می‌شود بیمناک‌اند (توجه داشته باشید جمله ((یخافون)) به مقتضای اینکه فعل مضارع است دلالت بر استمرار
خوف و ترس آنها از قیامت دارد خوف
و ترسی که آنان را به انجام مسئولیت‌ها
و رسالت‌ها وادار می‌کند).
خداوند در آیه ۳۷
سوره نور کسانی را که به هنگام
تجارت از یاد خدا غافل نشدند را مورد ستایش قرار داده است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله...؛
مردانی که نه
تجارت و نه داد
و ستدی آنان را از یاد خدا
و برپا داشتن نماز
و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد
و از روزی که دل‌ها
و دیده‌ها در آن زیر
و رو می‌شود می‌هراسند.»
در
سوره بقره آیه ۲۸۲ به مطلوبیت گواه گرفتن بر معاملات، هنگام
معامله اشاره شده است:
«فلیس علیکم جناح الا تکتبوها واشهدوا اذا تبایعتم ولا یضآر کاتب ولا شهید؛
در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید.
و (در هر حال) هر گاه داد
و ستد کردید گواه بگیرید.
و هیچ نویسنده
و گواهی نباید زیان ببیند،
و اگر چنین کنید، از نافرمانی شما خواهد بود.
و از خدا پروا کنید،
و خدا (بدین گونه) به شما آموزش می‌دهد،
و خدا به هر چیزی داناست.»
در معامله نقدی گر چه تنظیم سند
و نوشتن آن لازم نیست، ولی شاهدگرفتن برای آن بهتر است، زیرا جلوی اختلافات احتمالی آینده را می‌گیرد لذا می‌فرماید: (هنگامی که
خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید) (
و اشهدوا اذا تبایعتم).
این احتمال نیز وجود دارد که منظور شاهدگرفتن در تمام معاملات است خواه نقدی باشد یا
نسیه،
و به هر حال فقهای شیعه
و اهل سنت - جز گروه اندکی - این دستور را یک امر استحبابی می‌دانند نه وجوبی - در آیه بعد نیز شاهدی بر این مساله وجود دارد
و مسلم است که معاملات بسیار کوچک روزانه، (مثل خریدن نان
و غذا
و مانند آن) را شامل نمی‌شود.
در آخرین حکمی که در این آیه ذکر شده، می‌فرماید: (هیچگاه نباید نویسنده سند
و شهود (به خاطر بیان
حق و عدالت) مورد
ضرر و آزار قرار گیرند) (
و لا یضار کاتب
و لا شهید).
(که اگر چنین کنید از فرمان خدا خارج شدید) (فانه فسوق بکم).
و به این ترتیب
قرآن به کاتبان
و شاهدان، مصونیت
و امنیت می‌دهد،
و موکدا از مردم می‌خواهد که متعرض این اقامه‌کنندگان حق
و عدالت نشوند.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، برگرفته از مقاله «آداب تجارت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۷/۹.
