• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صبر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: صبر (قاموس قرآن (جلد ۴))
مقالات مرتبط: صبر (لغات‌قرآن)، صبر (مفردات‌نهج‌البلاغه)، صبر.


صَبْر (به فتح صاد و سکون باء) از واژگان قرآن کریم به معنای حبس، امساک، خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: اِصطِبار (به کسر الف و طاء) به معنای خویشتن را وادار کردن به صبر، مُصابَرَه (به ضم میم و فتح باء و راء) به معنای غلبه در صبر، صَبّار (به فتح صاد و تشدید باء) به معنای شدید الصبر است.


صَبْر
[۱] قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۶.    
[۲] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
[۳] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۷.    
به معنای حبس، امساک است. در اقرب الموارد آمده «صَبَرَ الدَّابَّةَ حَبَسَهَا بِلَا عَطْفٍ»
[۴] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.
اما راغب اصفهانی، امساک در تنگی را گفته است.
[۵] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    


صبر همچنین به معنای خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است. بحسب اختلاف موارد نام آن فرق می‌کند اگر خویشتن‌داری در مصیبت باشد آن‌را صبر گویند، ضد آن جزع است. اگر در جنگ باشد شجاعت نامند، ضد آن جبن است. اگر در پیش آمد باشد آن‌را سعه صدر گویند. اگر در امساک از سخن باشد کتمان نامند.
[۶] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
در اقرب الموارد از کلیات اضافه کرده: اگر در امساک نفس از فضول مال باشد آن‌را عفت و قناعت گویند.
[۷] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.

در مجمع البیان و مفردات راغب می‌گوید: در حدیث، ماه رمضان را شهر الصبر فرموده است که روزه نوعی حبس و منع نفس است...
[۸] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
[۹] شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۳.    


(فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ)
[۱۰] احقاف/سوره۴۶، آیه۳۵.    
(آن‌گونه كه پيامبران «اولوا العزم» صبر كردند، و براى عذاب آنان شتاب مكن!..)
[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۶.    
این صبر همان سعه صدر و استقامت در راه حق است.
(وَ الصَّابِرِینَ‌ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ)
[۱۲] بقره/سوره۲، آیه۱۷۷.    
(..و همچنين كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام جنگ، استقامت مى‌ورزند..)
[۱۳] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷.    


اِصطِبار
[۱۴] قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶.    
[۱۵] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
[۱۶] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۳.    
[۱۷] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۹.    
خویشتن را وادار کردن به صبر است‌.
(فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ)
[۱۸] مریم/سوره۱۹، آیه۶۵.    
(..او را پرستش كن، و در عبادتش شكيبا باش..)
[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۰.    


مُصابَرَه
[۲۰] قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶.    
[۲۱] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
[۲۲] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۱.    
[۲۳] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۸.    
را غلبه در صبر گفته‌اند.
[۲۴] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.
[۲۵] زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۴۶۰.    

(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)
[۲۶] آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.    
گفته‌اند: یعنی‌ «ای اهل ایمان در راه خدا صبر کنید و به دشمنان در صبر بر جهاد غلبه کنید و از آنها صابرتر باشید و سرحدات خویش را حفظ کنید.» بنا بر آنکه‌ «رابِطُوا» به معنی مرابطه باشد. ولی معنی جامع و واسع آیه در «ربط» گذشت.
(ببینید: ربط (مفردات‌قرآن))

در تفسیر عیاشی از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل است‌: ««... اصْبِرُوا عَلَی الْفَرَائِضِ‌ وَ صابِرُوا عَلَی الْمَصَائِبِ‌ وَ رابِطُوا عَلَی الْاَئِمَّةِ»».
[۲۷] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۲.    
«در برابر مشکلات شکیبایی ورزید، و در انجام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها پایدار باشید، و با امامان رابطه برقرار کنید.»
روایات دیگری نیز در همان کتاب و مجمع البیان و غیره نقل شده است.
[۲۸] شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۸۲.    
[۲۹] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۳.    
[۳۰] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۷۱، ص۱۹۵.    


صَبّار
[۳۱] قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶-۱۰۷.    
[۳۲] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
[۳۳] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۱.    
[۳۴] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۷.    
مبالغه به معنی شدید الصبر است. راغب اصفهانی می‌گوید: صبّار به کسی گفته می‌شود که نوعی تکلّف و مجاهدت (در صبر) داشته باشد.
[۳۵] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    

(وَ مَزَّقْناهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ اِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِ‌ صَبَّارٍ شَکُورٍ)
[۳۶] سبا/سوره۳۴، آیه۱۹.    
یعنی «هر آنکه دارای مجاهدت در صبر و بسیار حق‌شناس باشد برای او در این گفتار آیات و عبرت‌هائی است.»
این کلمه در قرآن، چهار بار و همه در قالب آیه فوق آمده است.
• (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ)
[۳۷] بقره/سوره۲، آیه۴۵.    
(از صبر و نماز يارى جوييد؛ و با شكيبايى و مهار هوس‌هاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛ و اين كار، جز براى خاشعان، دشوار و سنگين‌ است.)
[۳۸] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷.    
(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ‌ الصَّابِرِینَ‌)
[۳۹] بقره/سوره۲، آیه۱۵۳.    
(اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد! از صبر و استقامت و نماز، يارى بگيريد؛ زيرا خداوند با صابران است.)
[۴۰] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳.    

مراد از صبر خویشتن‌داری است که سبب توفیق دو چیز است: توجه به خدا، و استمداد از ساحت حق و استقامت و ثبات در کار. در بعضی روایات صبر روزه معنی شده است. در تفسیر عیاشی از اباعبداللّه (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ (اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ) فرمود: صبر روزه است.
[۴۱] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
و از ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ «الصَّبْرُ الصَّوْمُ. اِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ اَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ» قَالَ: اللَّهُ یَقُولُ‌ «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ الصَّبْرُ الصَّوْمُ»
[۴۲] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
به‌نظر می‌آید: منظور از روایت، بیان مصداق باشد نه انحصار.
• (فَما اَصْبَرَهُمْ‌ عَلَی النَّارِ)
[۴۳] بقره/سوره۲، آیه۱۷۵.    
(..راستى چه قدر در برابر آتش دوزخ، شكيبا هستند؟!)
[۴۴] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶.    
راغب اصفهانی از ابوعبیده نقل کرده: صبر در آیه به معنی جرئت است و آن لغتی است در صبر.
[۴۵] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
در مجمع البیان فرموده: آن عقیده حسن و قتاده است و علی بن ابراهیم آن‌را از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است.
[۴۶] شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۰.    

• (وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَاِنَّکَ بِاَعْیُنِنا)
[۴۷] طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
(در راه ابلاغ حكم پروردگارت صبر و استقامت كن، چرا كه تو تحت مراقبت و حفظ ما هستى...)
[۴۸] مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۵.    
راغب اصفهانی آن‌را انتظار معنی کرده است.
[۴۹] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۵.    
یعنی «منتظر حکم خدا باش که بر له تو و علیه کفّار حکم کند.» در وجه آن گفته: چون انتظار از صبر منفک نیست بلکه آن نوعی صبر است.

۱. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۶.    
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۳. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۷.    
۴. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.
۵. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۶. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۷. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.
۸. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۹. ↑ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۳.    
۱۰. ↑ احقاف/سوره۴۶، آیه۳۵.    
۱۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۶.    
۱۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۷۷.    
۱۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷.    
۱۴. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶.    
۱۵. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۱۶. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۳.    
۱۷. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۹.    
۱۸. ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۶۵.    
۱۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۰.    
۲۰. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶.    
۲۱. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۲۲. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۱.    
۲۳. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۸.    
۲۴. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده صبر.
۲۵. ↑ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۴۶۰.    
۲۶. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.    
۲۷. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۲.    
۲۸. ↑ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۸۲.    
۲۹. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۳.    
۳۰. ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۷۱، ص۱۹۵.    
۳۱. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۶-۱۰۷.    
۳۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۳۳. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۱۸۱.    
۳۴. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۷.    
۳۵. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۳۶. ↑ سبا/سوره۳۴، آیه۱۹.    
۳۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۵.    
۳۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷.    
۳۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵۳.    
۴۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳.    
۴۱. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
۴۲. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
۴۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۷۵.    
۴۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶.    
۴۵. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۴.    
۴۶. ↑ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۰.    
۴۷. ↑ طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
۴۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۵.    
۴۹. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۴۷۵.    


• قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صبر»، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۷.    


رده‌های این صفحه : صبر | مفردات قرآن | واژه شناسی واژگان اخلاقی قرآن | واژه شناسی واژگان سوره احقاف | واژه شناسی واژگان سوره بقره | واژه شناسی واژگان سوره طور
جعبه ابزار